English | Nederlands
'De Kunst van Nauwluisterendheid' | 14 januari 2018, 11.00 uur | Kleine Zaal, Muziekgebouw
De titel van dit concert wordt gedeeltelijk ontleend aan de in 1960 door professor Adriaan Fokker opgerichte Stichting Nauwluisterendheid, die in 1967 definitief van naam veranderde in Stichting Huygens-Fokker. Met de vreemdsoortige term ‘nauwluisterendheid’ doelde Fokker op de kleine toonsafstanden van het 31-toonssysteem waarbij de stemming nauw luistert, maar ook op het vermogen om deze tonen al luisterend goed te kunnen waarnemen. Dat is een kunst op zichzelf. Aan Ensemble SCALA de taak om deze bijzondere muziek met microtonen uit te voeren, zodat het publiek de kunst van nauwluisterendheid onder de knie kan krijgen.
Ensemble SCALA is een groep van zeven musici die gespecialiseerd is in microtonale muziek en door Stichting Huygens-Fokker (centrum voor microtonale muziek) in 2010 is geïnitieerd om microtonaliteit te ervaren binnen een scala aan klankkleuren. Bijzonder is dat het beroemde Fokker-orgel onderdeel van dit ensemble is geworden. De bezetting van Ensemble SCALA is dwarsfluit, klarinet, altviool, microtonale gitaar, Fokker-orgel, keyboards & Carrillo-piano en percussie. De musici zijn allen specialisten op het gebied van microtonale muziek, die gezamenlijk de grenzen verkennen van de kleurrijke mogelijkheden van microtonaliteit. Het ensemble richt zich op de belangrijkste microtonale systemen.
Het ensemble gebruikt diverse microtonale instrumenten, zoals het 31-toonsorgel (Fokker-orgel), een 96-toonspiano (Carrillo-piano) en verschillende soorten microtonale gitaren en toetsenborden. Deze instrumenten vergroten de mogelijkheden om microtonale muziek kwalitatief goed uit te voeren behoorlijk. Wel vragen de instrumenten uiteraard om intensieve beoefening. Binnen Ensemble SCALA worden ook enkele conventionele instrumenten bespeeld, zoals een dwarsfluit, een klarinet en een altviool, die de algehele klank van het ensemble vervolmaken. Op deze instrumenten worden microtonen door het gebruik van alternatieve grepen tot klinken gebracht, wat speciale speeltechnische kwaliteiten van de musici vraagt.
'Microtonale muziek' omvat alle muziek die gecomponeerd is in stemmingssytemen die niet bestaan uit twaalf evenredig gestemde tonen. Dit geldt dus zowel voor bijvoorbeeld het 24-toonssysteem (kwarttonen) als voor de middentoonstemming uit de Renaissance. Dus ook het 31-toonssysteem, waarop het 31-toonsorgel (Fokker-orgel) in het Muziekgebouw te Amsterdam is gebaseerd en dat o.a. onderdeel is van Ensemble SCALA. Een andere definitie is 'tonen die kleiner zijn dan de gebruikelijke halve tonen'. Deze omschrijving gaat echter lang niet altijd op aangezien er ook veel intervallen zijn die net iets groter zijn dan de gebruikelijke intervallen. Feit is wel dat microtonaliteit tegenwoordig volop in de belangstelling staat bij musici en publiek, mede doordat dit een nieuw expressiemiddel is voor componisten. Omdat de mogelijkheden om microtonen te laten klinken (door de komst van geavanceerde software) sinds het einde van het afgelopen decennium veel uitgebreider zijn geworden, is de wereld van de microtonale muziek enorm gegroeid. Zo werd gelijk met deze trend in 2010 Ensemble SCALA opgericht, dat zich hier volledig in heeft gespecialiseerd.